Ο Στωικισμός ιδρύθηκε γύρω στο 300 π.Χ. στην Αθήνα από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα

2. Ο Στωικισμός ιδρύθηκε γύρω στο 300 π.Χ. στην Αθήνα από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα.

Κείμενο Δημήτρη Συμεωνίδη JP

Ιστορικό και Πνευματικό πλαίσιο

Εμφανίστηκε σε μία εποχή μεγάλων αλλαγών και αβεβαιότητας

(η εποχή του Ελληνιστικού κόσμου μετά τον Αλέξανδρο τον Μέγα).

Αντίδραση στην "Ακαδημία"

Προσέφερε μία πιο πρακτική και προσιτή εναλλακτική στις πολύ αφηρημένες και μεταφυσικές

φιλοσοφίες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.

Με την πτώση της πόλης-κράτους (πόλης), ο άνθρωπος αισθανόταν πιο μικρός και χαμένος

σε έναν τεράστιο κόσμο. Ο Στωικισμός του πρόσφερε ένα εσωτερικό "φρούριο" και μίαν ηθική

πυξίδα που δεν εξαρτιόταν από εξωτερικούς παράγοντες.

Δίδασκε ότι η ευτυχία βρίσκεται μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο και όχι σε εξωτερικά αγαθά,

κάτι που ήταν πολύ ελκυστικό σε εποχές πολιτικής αστάθειας και οικονομικής ανασφάλειας.

Η ιδέα του καθολικού "λόγου" που ενώνει όλη την ανθρωπότητα δημιουργούσε μία ηθική βάση

για την Ελληνιστική και αργότερα την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, προωθώντας την ιδέα μιας ενωμένης

ανθρωπότητας πέρα από φυλές και έθνη.

Συνοπτικά, ο Στωικισμός εμφανίστηκε ως μία φιλοσοφία ανθεκτικότητας, αυτοβελτίωσης και

ηθικής σαφήνειας που βοηθά τον άνθρωπο να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες της ζωής μέσω

του ελέγχου των σκέψεων και των πράξεών του.

Γενικά περί Στωικισμού

Ο Στωικισμός είναι μια πρακτική φιλοσοφία που επικεντρώνεται στην ηθική και στο πώς μπορεί

κανείς να ζήσει μία ζωή γεμάτη ευδαιμονία (ευτυχία) και ηρεμία. Τα κύρια διδάγματά του μπορούν

να συνοψιστούν στα ακόλουθα σημεία:

Διχοτομία του Ελέγχου: Αυτή είναι η πιο θεμελιώδης και πρακτική αρχή. Ο κόσμος χωρίζεται σε δύο κατηγορίες:

Πράγματα που ελέγχουμε πλήρως: Οι δικές μας γνώμες, οι επιθυμίες, οι τιμές, οι κρίσεις και οι πράξεις μας.

Πράγματα που δεν ελέγχουμε (ή ελέγχουμε μερικώς): Οτιδήποτε άλλο, όπως η υγεία μας, η περιουσία,

η φήμη μας, τι κάνουν οι άλλοι, το παρελθόν, το μέλλον, ο καιρός.

Η ευδαιμονία προκύπτει από το να αφιερώνουμε όλη μας την ενέργεια αποκλειστικά στα πράγματα που ελέγχουμε

και να αποδεχόμαστε με ηρεμία (απάθεια) ό,τι δεν ελέγχουμε, αφού είναι "ουδέτερα" για την ηθική μας αξία.

Η Αρετή είναι το Μόνο Αγαθό: Οι Στωικοί πίστευαν ότι η προσπάθεια για ηθική τελειότητα και

η σωστή συμπεριφορά είναι το μόνο πραγματικά καλό στην ζωή.

Τα εξωτερικά αγαθά (πλούτος, υγεία, επιτυχία) δεν είναι κακά, αλλά είναι "προτιμώμενα αδιάφορα". Δηλαδή,

είναι προτιμότερο να τα έχουμε, αλλά δεν προσθέτουν αξία στον χαρακτήρα μας. Η απώλειά τους δεν μπορεί

να μας κάνει "χειρότερους" ή "δυστυχισμένους" αν διατηρήσουμε την αρετή μας.

Λόγος και Φύση: Οι Στωικοί πίστευαν ότι το Σύμπαν διοικείται από μία εγγενή νοημοσύνη ή λόγο

(μερικές φορές αποκαλούμενος "Θεός" ή "Πνεύμα"). Ο άνθρωπος, ως λογικό ον, έχει ένα κομμάτι αυτού του λόγου

μέσα του. Ζώντας σύμφωνα με την φύση σημαίνει να ζει κανείς σύμφωνα με τον δικό του λογικό εαυτό και με τον

καθολικό λόγο που διέπει το σύμπαν. Αυτό οδηγεί σε μια ζωή αρμονίας.

Απάθεια: Η απάθεια δεν σημαίνει αναισθησία ή έλλειψη συναισθημάτων. Σημαίνει να μην αφηνόμαστε να

κυβερνιόμαστε από τα "παθητικά" συναισθήματα που προκύπτουν από λανθασμένες κρίσεις, όπως ο

υπερβολικός θυμός, ο φόβος, ο φθόνος και η απελπισία. Ο σκοπός είναι να τα αντικαταστήσουμε με ορθολογικές

και υγιείς αντιδράσεις.

Κοινωνικότητα και Καθήκον: Οι Στωικοί δίναν μεγάλη σημασία στις κοινωνικές σχέσεις. Εφόσον όλοι οι άνθρωποι

μοιράζονται τον λόγο, είναι καθήκον μας να φερόμαστε με δικαιοσύνη, ευσπλαχνία και φιλία προς τους άλλους, ακόμα

και όταν μας βλάπτουν. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και η βελτίωση της κοινωνίας είναι ένας στόχος.

Κύριοι Αντιπρόσωποι

Ο Στωικισμός έχει τρεις κύριες περιόδους και εκπροσώπους:

Πρώϊμος Στωικισμός (Αθήνα):

Ζήνων ο Κιτιεύς (π. 334 – π. 262 π.Χ.): Ο ιδρυτής της σχολής. Δίδασκε στην "Στοά Ποικίλη" (στην Αθήνα, από όπου

και πήρε το όνομα η φιλοσοφία.

Κλεάνθης (π. 330 – π. 230 π.Χ.): Ο διάδοχος του Ζήνωνα.

Χρύσιππος (π. 279 – π. 206 π.Χ.): Ο πιο παραγωγικός και σημαντικός συγγραφέας της πρώτης περιόδου. Εξέλιξε και

συστηματοποίησε τις διδασκαλίες του Ζήνωνα.

Μέσος Στωικισμός (Ελληνορωμαϊκή περίοδος):

Παναίτιος (π. 185 – π. 110 π.Χ.) και Ποσειδώνιος (π. 135 – π. 51 π.Χ.): Επηρέασαν σημαντικά τη ρωμαϊκή σκέψη και

εισήγαγαν στοιχεία από άλλες φιλοσοφίες, όπως τον Πλατωνισμό.

Ύστερος Στωικισμός (Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) - Οι πιο γνωστοί και διαβασμένοι σήμερα:

Σενέκας (π. 4 π.Χ. – 65 μ.Χ.): Ρωμαίος συγγραφέας, δραματουργός και σύμβουλος του Αυτοκράτορα Νέρωνα.

Τα έργα του (π.χ., "Επιστολές προς Λουκίλιο") είναι από τις πιο προσιτές εισαγωγές στον Στωικισμό.

Επίκτητος (π. 50 – 135 μ.Χ.): Πρώην σκλάβος που έγινε σημαντικός δάσκαλος. Τα μαθήματά του καταγράφηκαν

από τον μαθητή του Αρριανό στο έργο "Εγχειρίδιον" και "Ομιλίες", που είναι πρακτικά και άμεσα.

Μάρκος Αυρήλιος (121 – 180 μ.Χ.): Ρωμαίος Αυτοκράτορας. Το προσωπικό του ημερολόγιο, "Τὰ εἰς ἑαυτόν"

(καταγράφει τις σκέψεις, τις ιδέες και την καθοδήγηση του για τον εαυτό του), είναι μία συγκινητική απεικόνιση

του πώς εφάρμοζε τις Στωικές αρχές στις δυσκολίες της εξουσίας και του πολέμου.

Πηγές:

Το Αρχαίον Ελληνικόν Πνεύμα: Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου».

Λεξικόν Αρχαίων Ελλήνων: Θεμελιωτών του παγκόσμιου Πολιτισμού. Γεωργιάδης, Αθήναι, 1997.

«Ulrich Wilcken»: Αρχαία Ελληνική Ιστορία.Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1976.

Δημήτρης Βαρδίκος: Εμείς οι Έλληνες. Β΄τόμος.

Θρασύβουλος Μπέλλας: Από τον Σωκράτη...ως τον Ιησού. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2005.

Μάρκος Αυρήλιος - Τα Εις εαυτόν. Β΄ έκδοση. ΑΜΝΩΝ εκδοτική, Αθήνα, 2020.

Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν του Ηλίου. Τόμος Ζ΄ Ελλάς. Έκδοσις της Εγκυκλοπαιδικής

Επιθεωρήσεως «'Ηλιος», Αθήναι.